Isinulat ni Raymund Tamayo
Palubog na naman
ang araw, ang malambing na simoy ng hangin ay tila yelo na lalong pinalalamig
ng manipis na ambon. Nanginginig ang aking mga kamay sa lamig. Naka-jacket at sweat shirt na ako bukod pa sa t-shirt
na panloob ngunit ‘di pa rin ito maalis. Dati-rati’y kaya kong
labanan ang mga ganitong klase ng lamig. Hirap talaga kung tumatanda na. Sumisilip na ang buwan mula sa gilid ng
bundok. Marahan ang tugtog ng awiting White Christmas ni Bing
Crosby mula sa steryo ng kabilang cottage.
Ang hampas ng alon sa dalampasigan ay tila awit ding sumasabay na lalo pang
pinagaganda ng panahon. Kakaunti ang tao ngayon kaysa ng mga nakaraang taon.
Dati-rati’y may dalawang dosenang pamilya ang nasa beach na ito tuwing magpapasko. Ngayong taong ito ay mabibilang mo
na lamang sa daliri ang mga dumayo.
Tinulinan ko ang
higop sa isang tasang kapeng nasa harapan ko kanina pa. Nawalan na ng init,
tulad ng puso kong kanina pa rin may bahid ng ligalig. Kinurap-kurap ko ang
aking mga mata upang makalimot ngunit hindi pa rin siya maalis sa isip ko.
Pinagmamasdan ko ang paglipat ng gabi mula sa umaga habang ako’y mag-isang
nakaupo sa isang bangkong kawayan sa asotea ng aming cottage. Humigop ulit ako, ngunit hindi kayang itago ng sarap ng
kape ang pangambang nakasuno sa aking kalooban. Kanina’y dinabugan niya ako
nang iabot niya sa akin itong kapeng tinimpla ni Ryah. Nagalit siya nang
sabihin kong bakit nagpunta pa kami rito at hindi na lang sa bahay magpasko.
Nasigawan ko yata siya sa harap nila Ryah nang hindi ko namamalayan. Hindi ko
sinasadya, siguro’y nangyari lang dahil sa sobrang pag-iisip ko ng malaking
gastos para sa trip na ito. “Bakit ka
sumisigaw? Sa harap pa ng mga anak at apo mo? Puwede mo namang sabihin ng
mahinahon. Anong gusto mong mangyari, umuwi na tayo ngayon? Ang hirap-hirap
makapunta rito. Hindi mo ba alam kung gaano kahirap mag-plano ng isang sorpresa
para sa’yo at sa mga anak mo?” sagot niya sa akin kanina sabay talikod. Hindi ako nakaimik. Alam kong mali ang nagawa ko. Pero hindi ako nag-sorry.
Mahirap talaga kapag
tumatagal na ang pagsasama ng isang mag-asawa. Masyado niyo nang kilala ang
bawat isa kung kaya’t hindi niyo na napapansin ang mga bagay na nakakasakit sa
inyo. O kung minsan nama’y hindi na talaga pinapansin kung masaktan man ang
iyong kabiyak. Nagkasanayan na, o puwede rin naman sabihing nagkasawaaan na.
Nagsawa na sa paghingi ng pasensiya dahil alam naman naming dalawa na
maiintindihan din namin ang isa’t isa.
Tumatanda na kami, kung
kaya’t ‘di na maiwasan ang maging bugnutin. Sa edad na sitenta’y siyete, mahina na ang kontrol ko pagdating sa init ng
ulo. Hindi totoo ang kasabihang kalabaw lang daw ang
tumatanda. At hindi lang ang katawan ang nabubulok, pati utak pumupurol din.
* * *
Napakasakit ng
pakiramdam kapag alam mong ang mahal mo ay masama ang loob sa’yo. Alam ko
namang hindi ko sinasadya, ngunit masakit pa ring malamang nasaktan ko siya. Hindi
ba niya alam na masaya na ako kahit na sa bahay lang kami magpasko? Basta’t
kasama ko siya. Hindi na kailangan ng isang magarbong paglalakbay tulad nito.
Oo, totoo yun. Basta’t
kasama ko siya.
Naaalala ko,
labintatlong taon na ang nakakaraan, nang malugi ang negosyo naming itikan sa
Batangas. Inatake ng peste ang aming mga alaga at hindi na naka-recover ang aming balot farm. Malaking bahagi ng aming income ang nawala ng sumunod na taon. Kaming dalawa mismo ang
nag-ayos ng lahat. Hindi ko alintana ang problema sapagkat nasa tabi ko siya. Pulos
tawanan pa rin at hagikhikan kahit na alam naming wala nang pag-asa ang itikan.
Ilang araw rin kami sa Tanauan sa pag-aasikaso ng mga papeles. Sinanla
namin ang aming pick-up truck at
ibinenta na rin ang lupa para lamang makabawi. Nalampasan namin yun. Natubos
din namin ang sasakyan at ngayon ay ginagamit na sa aming bagong negosyong
bangusan sa may Pangasinan. Mabuti na lamang at maraming kakilala ang bunso
naming si Cassiel roon kaya naisingit kami. Maraming hirap at problema muna ang
pinagdaanan naming mag-asawa bago namin narating ang estado ng aming pamumuhay
ngayon kung kaya’t maligalig ako pagdating sa pera. Lalo na ako.
Ako’y nagmula sa
isang pamilyang tinatawag nilang isang kahig, isang tuka. Walo kaming
magkakapatid at sa murang edad na sampung taon ay nagtinda ako ng isda sa palengke,
namasukan bilang boy sa isang bigasan sa bayan, at naging katu-katulong ni itay
sa pagkakarpintero tuwing sabado. Bukod pa rito ang
paglalako ko ng pandesal tuwing umaga. Sa ganitong paraan kami nabuhay hanggang
sa mapagtapos ako ni itay ng high school.
Upang makapag-kolehiyo, nagtrabaho ako bilang isang dyanitor sa isa sa mga
sangay ng ating pamahalaan. Tinulungan ako ng mga taong nakilala ko na may
mabubuting kalooban, at sa awa ng Diyos ay nakatapos ako ng kursong commerce sa aming lokal na unibersidad. Alam
ko ang hirap ng buhay at kung gaano kahalaga ang pera. At alam ko ring alam rin
niya ito. Hindi nga lang niya masyadong iniintindi. Siguro’y dahil na rin sa
kasama niya ako.
Hindi lang naman mga
problema sa pera ang napagdaanan namin. Nitong nakaraang buwan ay pinaghinalaan
niya akong may ibang babae. Nakakatawa dahil hindi ko alam kung saan niya
napulot ang ganung istorya, ngunit nakakatuwa rin naman dahil hanggang ngayon
pala ay nagseselos pa rin siya. Napakaselosa talaga nitong mahal ko. Masarap
ang pakiramdam dahil alam kong magmula noon hanggang ngayon ay hindi pa rin
nagbabago ang pagtingin niya sa akin. Pagkatapos ng apatnapu’t siyam na taong
pagsasama at apat na anak, dalawang babae at dalawang lalaki, mahal na mahal pa
rin niya ako.
Ayun, isang yakap at
halik lang, pagkatapos ay niyaya ko siyang kumain sa Sbarro, ang paborito naming restawran kung saan una kaming nag-date, nawala na ang galit niya. Siyempre,
nagpaliwanag pa rin ako. At ang mahalaga dun, pinakinggan niya. At nagtiwala siya.
Iyan ang hirap sa ibang mga mag-asawa ngayon. Inuuna ang magsalita bago
makinig. Hindi nila kayang irespeto ang bawat isa, samantalang nangako sila sa
harapan mismo ng Diyos na magmamahalan habang panahon. Yun naman ang mahalaga
sa isang relasyon bukod sa pagmamahal, respeto. Respeto at siyempre, tiwala sa
isa’t isa. Kapag iyong dalawang iyon ay wala, mukhang mahihirapan silang
marating ang narating namin ng mahal ko.
Beinte otso anyos na
ako noon nang ikasal kami. Isang taon ang tanda ko sa kanya. Anim na taon muna
kaming naging magkasintahan bago namin napagdesisyonang magpakasal. Alam naming
hindi biro ang pumasok sa buhay may-asawa kung kaya’t pinaghandaan namin ito ng
lubos. Pinag-ipunan ko muna ang pambili ng aming sariling bahay at
nakapagpundar din muna ako ng sarili naming sasakyan. Apat na taon din akong
nangibang-bayan upang matupad ang aming mga pangarap. Nagtiis ako, dahil gusto
ko siyang mabigyan ng magandang buhay. Siya at ang mga magiging anak namin.
Mahal na mahal ko siya at wala akong hindi titiisin para sa kanya. Totoong
napakahirap ng mga panahong iyon na magkahiwalay kami, ngunit nanaig pa rin ang
aming pagmamahalan. Nalampasan namin ang tinatawag nilang test of time. Noon namin napagtanto na kami nga talaga ang para sa
isa’t isa.
Ngunit hindi lang yun
ang naging problema namin bago kami ikasal.
Magkaiba ang relihiyon
na aming kinaaaniban kaya’t ang mga partidos
niya ay tutol na tutol sa aming dalawa. Mahirap paniwalaan, ngunit isinantabi
niya ang pagkakaibang yun. Sumama siya sa akin at kami’y nagpakasal sa
simbahang Katoliko. Iilan lamang sa mga kamag-anak niya ang dumalo, at nakita
ko sa kanyang mukha ang bahagyang kalungkutan. Alam kong napakalaking
sakripisyo iyon para sa kanya. At alam ko rin na hindi mali ang naging desisyon
niya. Naniniwala akong iisa lamang ang Diyos na sinasamba nating lahat. Iba-iba
nga lamang ang paraan. Malaki ang pananampalataya kong hindi Niya kami
pababayaang magkaroon ng maling mga desisyon. Isa pa, wala naman sa relihiyon
ang kaligtasan ng tao. Ito ay nakabatay sa mismong relasyon natin sa Diyos.
Sumama ang loob ko sa mga kapamilya niyang hindi nakakaintindi ng mga bagay na
iyon. Sila pang dapat na nakakaalam ang hindi nakakaunawa. Ngunit inintindi ko
na rin.
Hindi nagtagal ay
naunawaan din nila. Tinanggap nila ang desisyon niya at naging maayos din ang
lahat. Masayang-masaya ang kanyang mga magulang nang malamang magkaka-apo na
sila. Pinuntahan nila kaming mag-anak sa ospital at doon ko nakitang walang
dapat pagsisihan ang sinuman. Nang kargahin ng aking biyenan si Ryah, ngiti at
tawanan na lamang ang aking nakita at narinig.
Haay naku, kaybilis nga
naman talaga ng panahon. Parang kailan lang nang una ko siyang makita sa basketball court. Ngayo’y narito ako’t
uugud-ugod na, hirap nang kumilos at parating naghahabol ng hininga, ni hindi
na siguro kakayaning humawak man lang ng bolang pambasketbol kung
kinakailangan. Pero sa tingin ko’y kaya ko pa. Kaya ko pang magpatalbog ng
bolang noong aking kabataa’y pinaiikut-ikot ko lamang sa pagitan ng aking mga
hita.
Oo, kaya ko. Basta’t
kasama ko siya.
Mahal na mahal ko siya.
Hindi ko man parating sinasabi sa kanya, ngunit mahal na mahal ko siya. Wala
akong ibang maalalang pag-ibig liban sa kanya. Siya ang bigay sa akin ng
Maykapal. Ako ay ako dahil sa kanya, at ang yakap niya ay mas mahalaga pa kaysa
sa bawat pagtibok ng aking puso. Siya ang aking kaibigan at kasuyo. Hindi ko
alam kung paano ko malalampasan ang mga pagsubok na dumating sa aking buhay
kung hindi ko siya kasama. Hindi siya naaalis sa isipan ko, maging ngayon na
ako’y nakaupo sa bangkong ito, siya lamang ang laman ng isip ko. Wala nang iba
pa. Siya ang aking pangarap, ang aking pag-asa, ang aking ligaya, at kahit
anuman ang mangyari sa amin pagdating ng mga bukas, ang bawat araw na dumaraan
na kami’y magkasama ang pinakamasayang araw sa buhay ko.
* * *
Malalim na ang gabi,
tulog na ang mga bata at ang aking mga apo, narito pa rin ako sa may asotea. Kinakain
ng lamig. Pinanonood ang dagat. Sinabi ko sa kanya, noong kami’y mga bata pa,
na ang aking pag-ibig ay tulad ng dagat. Singlawak at singlakas. Gaano mang pilit ipasok ang tubig dagat sa isip na timba, hindi maaarok, hindi magkakasya.
Hindi ko
akalaing masasabi ko iyon sa kanya at alam kong hindi rin siya agad naniwala. Ngunit
pinatunayan ng panahon na totoo ang sinabi ko. Bukas ay a-beinte kuwatro na ng
Disyembre, ikalimampung anibersaryo ng aming kasal na dito mismo sa
dalampasigang ito ginanap, at hindi ko alam ang gagawin ko para mawala ang
galit niya. Naalala ko na kung bakit kailangang dito kami magpasko. Mali talaga
ang inasal ko.
Kinuha ko ang gitara at
sinabayan ko ang awit ng dalampasigan. Malamyos at
mahinahon, tulad ng ragasa ng alon sa may pampang. Wari’y kung anong hangin ang
umihip at lumabas siya mula sa cottage,
marahan ang lakad, medyo nakukuba na, dala ang isang platong may dalawang
tasang kape at ngiti. Ang ngiting hindi ko pagsasawaang tingnan at hangaan
magpakailanman. Inilapag niya ang plato sa mesa sa bandang gitna ng asotea at
tinabihan ako. Hinawakan niya ang batok ko at kiniliti ito, tulad ng parati
niyang ginagawa kapag gusto niyang lambingin ko siya. Inilapag ko rin ang
gitara sa tabi ng mga tasa at inakbayan ko siya. Halos lumukso ang puso ko sa
tuwa. Umuulan, at narito na naman kami sa harap ng dagat, magkaakbay,
magkasama. Inihiga niya ang kanyang ulo sa balikat ko. Ngumiti na rin ako
habang tinatanggal ko ang aking antipara.
Matagal kaming
walang imikan. Pinanonood lang namin ang dagat, ang pagragasa ng alon, ang
pagpatak ng ulan, ang pagguhit ng mga kidlat, tulad ng parati naming ginagawa
tuwing magpupunta sa lugar na ito.
“Napakaganda. Wala
na akong ibang alam na mas gaganda pa,” sa wakas ay nasambit niya, at
sumang-ayon ako.
“Ako rin.” sabi
ko, ngunit sa kanya ako nakatingin. Nahuli niya ako at
napangiti siya. At muli kong napagtanto kung gaano ko siya kamahal. Alam kong
naintindihan niya ang tunay na ibig ipahiwatig ng mga salitang aking binanggit.
“Kung maibabalik mo ang
nakaraan, ako pa rin ba ang pipiliin mo? Hindi ka ba nagsisisi?” tanong kong
lukot ang noo.
“Kung noon pinagpalit
ko ang lahat para sa’yo, ngayon, lahat kaya ko pa ring i-give up. Huwag lang ikaw at ang mga anak natin.” sagot niya.
“Pasensiya ka na, baby, kung panay sama ng loob na lang
ang dinala ko sa buhay mo.”
“Mahal kita. At hindi
puro sama ng loob ang dala mo. Akala mo lang yun.” sagot niyang may ngiti, at
sa mga sandaling iyon minahal niya ako; alam ko, sapagkat ilang libong beses ko
nang nakita ang ganoong ngiti. Ngumiti rin ako.
Marahan kaming tumayo
at humarap sa isa’t isa. Parehong nakukuba na, ngunit ako’y mas kuba sapagkat
ngayo’y kapantay ko na siya. Hinawakan niya ang kulubot kong kaliwang kamay at
kinapa ang singsing na aking suot. Tiningnan ko ang kanyang mga mata. Nakita ko
roon ang kasiyahang bunga ng mga taon ng aming pagsasama. Naroon rin ang tatag
at determinasyon ng isang inang mapagmahal at mapang-unawa. Napakaganda niya, sa kabila ng tuyong
mukha at mga gatla ng katandaan, gatlang pinagiging malalim ng walang humpay na
pakikipagbuno sa hamon ng buhay, nasabi ko sa sarili ko habang hinihipan ng
malambing na hangin ang kanyang puting buhok at hawak ko ang kanyang kaliwang pisngi.
Wala pa ring ibang makahihigit sa kanyang kagandahan sa puso ko.
Dahan-dahan kong
inilapit ang aking mga labi sa kanya at hinagkan ko siya. Matagal at mahinhin.
Yumakap siya sa akin at naramdaman ko ang isang mahiwagang bagay na hindi ko pa
naramdaman sa lahat ng mga taon ng aming pagsasama. Natikman ko ang kanyang mga
labi, walang kupas tulad ng mga bituin. At ako’y nagbalik sa aking kabataan,
nawala ang mga sakit, ang pagkakuba ng likod, ang panlalabo ng mga mata,
nagbalik noong una kaming nagkakilala sa basketball
court, noong manumpa kami sa harap ng Diyos, noong iluwal niya si Ryah, at
minahal ko siya ngayong sandaling ito ng higit pa sa lahat ng mga panahon ng
aking buhay. Hinagkan ko siyang muli, sa labi, sa pisngi at pinakinggan ko ang
kanyang mga buntung-hininga.
Bumulong siya sa akin,
“Mahal na mahal kita, baby ko. Mula
noon hanggang ngayon, wala akong ibang minahal ng ganito.” Hindi ako sumagot,
tulad ng dati, at wala akong nagawa upang pigilin ang muling pag-awit ng
dalampasigan at pagtulo ng aking luha habang tinatanggal niya ang mga butones
ng aking pang-itaas at kapwa kaming umaakyat sa langit.
